2024 – Tucholski Park Krajobrazowy – Gościem Festiwalu / The Tuchola Landscape Park is the Guest of the Festival
W krainie zimorodka Bezkresne lasy przecięte wartkim nurtem Brdy, sielskie krajobrazy i malownicze wsie borowiackie, od lat przyciągają turystów w rejon Borów Tucholskich. Występujące tu rzadkie i chronione gatunki roślin, zwierząt i grzybów oraz historyczne ślady dawnej kultury, przyczyniły się do powołania w 1985 roku Tucholskiego Parku Krajobrazowego. Lasy i lasy bez końca. To najkrótsza charakterystyka parku, a jednocześnie tylko część prawdy o nim. Bo lasy zajmują tu w istocie 86 procent powierzchni, ale kryją też w sobie mnóstwo tajemnic i niespodzianek. Tereny te wyrzeźbił przed wiekami lodowiec, pozostawiając na Równinie Tucholskiej niewdzięczne dla uprawy gleby bielicowe. Małe wytopiskowe jeziorka są pozostałościami po gigantycznych bryłach lodu, większe, rynnowe, wytyczyło czoło lodowca. Na powierzchni piaszczystego sandru wykształciła się dolina stanowiąca koryto rzeki Brdy, która stanowi główną oś hydrograficzną parku. Z czasem tundrę i step zastąpiła puszcza. Jej pozostałości zobaczyć można jeszcze w oazach starodrzewia. Dziś jednak to głównie sosnowy bór dominuje na tych terenach. Jeśli las to i grzyby – nie bez powodu Bory Tucholskie postrzegane są w Polsce jako eldorado dla grzybiarzy. Tucholski Park Krajobrazowy od 1993 roku w pierwszym tygodniu października organizuje cieszącą się dużym zainteresowaniem wystawę grzybów. Na terenie parku napotkać można prawie 100 gatunków jadalnych. Ciekawą i rzadką roślinność znajdziemy zwłaszcza w okolicach bagien i torfowisk. Te ostatnie są kopalnią wiedzy dla naukowców, którzy odkrywając ukrytą w osadach przeszłość i są w stanie tworzyć modele przyszłości dla naszego środowiska. Tucholskie lasy są oczywiście ostoją zwierzyny. Co prawda nie znajdziemy tu już tura, który królował w puszczy przed wiekami, ale wypatrzeć możemy tropy wilków, które powróciły w bory czy bieliki majestatycznie kołujące na niebie. Dumą parku i jego symbolem jest zimorodek, bo okolice Brdy w granicach Tucholskiego Parku Krajobrazowego to obszar największego zagęszczenia w Polsce tego niezwykle ubarwionego ptaka, który nie bez powodu nazywany jest klejnotem Borów Tucholskich. Pracownicy parku monitorują jego populację lęgową od ponad 30 lat. W tym czasie zaobrączkowano ponad 2 tyś. osobników. Tak licznej populacji sprzyjają strome skarpy piaszczystej doliny wyrzeźbionej przez lodowiec, a także wody Brdy zamieszkane przez rybią drobnicę. Tucholski Park Krajobrazowy zajmuje obszar 36 983 ha. Wchodzi w skład 10. w Polsce rezerwatu biosfery „Bory Tucholskie”, który utworzyła 2 czerwca 2010 roku obradująca w Paryżu Międzynarodowa Rada Koordynacyjna programu Człowiek i Biosfera (MAB) w celu ochrony tego cennego pod względem przyrodniczym i kulturowym obszaru. Nadanie temu obszarowi międzynarodowej rangi, marki rozpoznawalnej na całym świecie przyczynia się do promocji Borów Tucholskich jako obszaru, na którym rozwój ekonomiczny idzie w parze z ochroną przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego w myśl szeroko pojętego zrównoważonego rozwoju. Obszar parku wchodzi w skład dwóch województw: kujawsko-pomorskiego (71 procent, gminy Tuchola, Cekcyn, Gostycyn, Lubiewo, Śliwice) oraz pomorskiego (29 procent, gminy Czersk i Chojnice). Najcenniejsze pod względem przyrodniczym tereny wyłączono z działalności gospodarczej i objęto rezerwatową ochroną przyrody. Na terenie parku znajduje się 8 rezerwatów przyrody, w których można podziwiać unikatową roślinność torfowiskową, reliktowe i chronione gatunki roślin czy też krajobrazy wyrzeźbione przez lodowiec (Ustronie, Bagno Grzybna, Jezioro Zdręczno, Cisy nad Czerską Strugą, Jeziorka Kozie, Źródła Rzeki Stążki, Dolina Rzeki Brdy, Bagna nad Stążką). Zachowało się na tym terenie wiele stanowisk archeologicznych, a także późniejszych zabytków, w tym drewniane chałupy borowiackie z XIX wieku oraz przełomu wieków XIX i XX. Na uwagę zasługują też inne ślady działalności dawnych mieszkańców tych ziem, przede wszystkim zabytki inżynieryjne, takie jak 30-kilometrowy system nawadniania Wielki i Mały Kanał Brdy z zachowanymi budowlami hydrotechnicznymi. Najciekawszą konstrukcją jest akwedukt w Fojutowie. Umożliwia skrzyżowanie dwóch dróg wodnych – Czerskiej Strugi i Wielkiego Kanału Brdy. Ten unikatowy w skali Europy system nawadniania łąk w Borach Tucholskich to niewątpliwie arcydzieło sztuki inżynieryjnej XIX w. Powstał w latach 1842-1849, a zbudowano go, by zapewnić rozrastającej się pruskiej armii odpowiednie dostawy paszy dla koni. Dziś liczący ponad 170 lat system na terenie parku stanowi wyjątkowy krajobraz kulturowy. Bory Tucholskie są przede wszystkim rajem dla kajakarzy. Brda nazywana Amazonką północy jest uznawana za jeden z najciekawszych szlaków kajakowych w Europie. Znaną atrakcją, a jednocześnie bardzo malowniczym odcinkiem spływu Brdą jest „Uroczysko Piekło” położone na terenie rezerwatu przyrody „Dolina Rzeki Brdy”. Tu można zachwycić się urokami rzeki o nurcie bystrzącym się pośród głazów i wysokich skarp, krajobrazie charakterystycznym dla rzek górskich. Łączna długość szlaków kajakowych na terenie parku to 120 km. Innym sposobem zwiedzania Parku jest turystyka piesza, która ostatnio przerodziła się w wędrowanie z kijkami – nordic walking. Łączna długość szlaków pieszych na terenie parku wynosi 247 km. Nie brakuje też tras dla rowerzystów, dla których wytyczono 250 km szlaków. Na terenie Parku znajdują się liczne wypożyczalnie rowerów i kajaków. Baza noclegowa na obszarze Tucholskiego Parku Krajobrazowego jest dobrze rozwinięta. Są tu ośrodki wypoczynkowe, w których mogą przenocować większe grupy. Turyści indywidualni znajdą nocleg w zajazdach, pensjonatach, pokojach gościnnych, czy też w gościnnych progach gospodarstw agroturystycznych. Nad jeziorami i rzekami Parku zagospodarowane są dla turystów pola namiotowe. Po całodniowych spływach i wędrówkach polecić można potrawy z grzybami z lasów serwowanych w lokalnych barach i restauracjach. Regionalny placek z ziemniaków zwany szandarem, zacierki z kiszoną kapustą oraz mace borowiackie każdego przekonają do kuchni borowiackiej. Od 2015 roku w miejscowości Piła koło Gostycyna nad Jeziorem Szpitalnym Tucholski Park Krajobrazowy posiada terenowy ośrodek edukacji przyrodniczej i promocji Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie, w którym odbywają się zajęcia edukacyjne. W 2021 roku powstała tam edukacyjna remiza dla dzikich zapylaczy. Ponadto przy siedzibie Parku w Tucholi od 2013 roku funkcjonuje edukacyjny ogród przyjazny Opracowanie: TPK | In the Land of Kingfisher Boundless woodlands cut by the swift current of the Brda River, idyllic landscapes and picturesque villages of the Tuchola Forest (Bory Tucholskie) region have been attracting tourists to this area for years. The rare and protected species of plants, animals, and fungi that occur here, along with historical traces of past culture, contributed to the establishment of the Tuchola Landscape Park in 1985. Endless woodland. This is the most concise description of the Park, and yet only a portion of the truth about it. Since the woods do indeed cover 86 per cent of the area here, but they also conceal a wealth of secrets and surprises. The terrain was carved out centuries ago by the glacier that left behind infertile podzolic soils on the Tuchola Plain. Small kettle holes are the remnants of giant ice blocks; the bigger ribbon lakes were formed by the front of the glacier. On the surface of the sandy outwash plain, a valley has developed, forming the bed of the Brda river, which constitutes the main hydrographic axis of the Park. Over time, tundra and steppe were replaced by primeval forest. Its remnants can still be observed within the oases of ancient forest. However, nowadays the area is predominantly covered by pine forest. When there’s a forest, there are also wild mushrooms — it is not without reason that the Tuchola Forest is regarded to be an Eldorado for mushroom pickers in Poland. Since 1993, the Tuchola Landscape Park has been hosting a very popular mushroom exhibition taking place in the first week of October. Almost 100 edible species can be found in the Park. Interesting and rare vegetation can be encountered, particularly around marshes and bogs. The latter constitute a mine of knowledge for scientists who, by exploring the past hidden in the sediments, are able to create models of the future of our environment. Needless to say, the forests of Tuchola are a haven for wildlife. While it is true that the aurochs that reigned in the primeval forest centuries ago are no longer to be found here, we can see tracks of wolves that have returned to the forest or white-tailed eagles majestically circling in the sky. The pride of the Park and its emblem is the Kingfisher, for the vicinity of the Brda River within the boundaries of the Tuchola Landscape Park constitutes an area of the highest density in Poland of this unusually coloured bird, which is not without reason considered the jewel of the Tuchola Forest. Park rangers have been monitoring its breeding population for over 30 years. More than 2,000 specimens were ringed during this time. Such a numerous population is aided by the steep slopes of the sandy valley carved by the glacier, as well as the waters of the Brda inhabited by small fish. The Tuchola Landscape Park covers an area of 36,983 ha. It is part of the 10th “Bory Tucholskie” (Tuchola Forest) biosphere reserve in Poland, which was established on 2 June 2010 by the International Coordinating Council of the Man and the Biosphere (MAB) Programme that held its meeting in Paris for the protection of this naturally and culturally valuable area. Giving this area an international profile, a worldwide recognisable brand, contributes to the promotion of the Tuchola Forest as an area where economic development goes hand in hand with the protection of wildlife, landscape and cultural heritage in line with broadly defined sustainable development. The area of the Park falls within two Voivodeships: Kuyavian-Pomeranian (71 per cent, municipalities of Tuchola, Cekcyn, Gostycyn, Lubiewo, Śliwice) and Pomeranian (29 per cent, municipalities of Czersk and Chojnice). The most environmentally valuable areas were excluded from economic activity and subjected to nature reserve protection. There are eight nature reserves located within the Park, featuring unique bog vegetation, relict and protected plant species or landscapes carved by glaciers (Ustronie, Bagno Grzybna, Jezioro Zdręczno, Cisy nad Czerską Strugą, Jeziorka Kozie, Źródła Rzeki Stążki, Dolina Rzeki Brdy, Bagna nad Stążką). A number of archaeological sites have been preserved in this area, along with later monuments, including the wooden cottages of Tuchola Forest dating from the 19th century and the turn of the 20th century. Other vestiges of the activities of these lands’ former inhabitants are also worth mentioning, especially engineering monuments such as the 30-kilometre-long irrigation system of the Great and Little Brda Canal with its preserved hydrotechnical structures. The most interesting design is the aqueduct in Fojutowo. It allows the crossing of two waterways — the Czerska Struga River and the Great Brda Canal. This meadow irrigation system in Tuchola Forest, quite rare in Europe, is undoubtedly a masterpiece of 19th century engineering. It was constructed between 1842 and 1849, and was built to ensure that the growing Prussian army had an adequate supply of horse feed. Now over 170 years old, that system situated within the Park constitutes a unique cultural landscape. Most of all, the Tuchola Forest is a paradise for canoeists. The Brda River, also known as the Amazon of the north, is considered one of the most interesting canoe routes in Europe. A well-known tourist attraction and at the same time a very picturesque section of the Brda River canoeing route is the “Uroczysko Piekło” situated within the Brda River Valley nature reserve. This is where you can admire the beauty of a river with a current rushing past boulders and high escarpments, a landscape typical of mountain rivers. The overall length of canoe routes within the Park is 120 km [75 miles]. Another way of exploring the Park is hiking, which has recently evolved into hiking with walking poles — Nordic Walking. The overall length of the hiking trails within the Park is 247 km [154 miles]. There is also a good number of routes for cyclists, with 250 km [155 miles] of routes designated for them. There is a range of bicycle and canoe hire facilities in the Park. Accommodation facilities in the Tuchola Landscape Park area are well developed. There are resorts where larger groups can stay overnight. Individual tourists will find accommodation in inns, guest houses, guest rooms or the welcoming thresholds of agrotourism farms. Campsites are available for tourists along the Park’s lakes and rivers. After a day’s canoeing and hiking, we can recommend dishes with wild mushrooms from the forests served in local bars and restaurants. The regional potato pancake called szandar, zacierka with sauerkraut and Borowiak matzos will have anyone impressed with Tuchola Forest cuisine. Since 2015, in the village of Piła near Gostycyn by the Lake Szpitalne, the Tuchola Landscape Park has had a field centre for environmental education and promotion of the Tuchola Forest Biosphere Reserve, where educational activities are held. An educational wild pollinator refuge was established there in 2021. Moreover, an educational nature-friendly garden has been functioning at the Park’s headquarters in Tuchola since 2013. Compiled by: TPK |
Zimorodek zwyczajny Alcedo atthis fot. Z. Krzyszczyk (Archiwum TPK)
Rezerwat przyrody Dolina Rzeki Brdy Fot. R. Borzyszkowski
Jezioro Dubielnik Fot. B. Z. Chojęta (Archiwum TPK)
